Hurricane Katrina

Hurricane Katrina was a devastating Category 5 Atlantic hurricane that resulted in 1,392 fatalities and caused damage estimated between $97.4 billion to $145.5 billion in late August 2005, particularly in the city of New Orleans and its surrounding areas. At the time, it was the costliest tropical cyclone on record, tied now with Hurricane Harvey of 2017. Katrina was the twelfth tropical cyclone, the fifth hurricane, and the third major hurricane of the 2005 Atlantic hurricane season. It was also the fourth-most intense Atlantic hurricane on record to make landfall in the contiguous United States. Katrina originated on August 23, 2005, as a result of the merger of a tropical wave and the remnants of Tropical Depression Ten. Early the following day, the depression intensified into a tropical storm and headed generally westward toward Florida. On August 25, two hours before making landfall at Hallandale Beach, it strengthened into a hurricane. After briefly weakening to tropical storm strength over southern Florida, Katrina entered the Gulf of Mexico on August 26 and rapidly intensified. The storm strengthened into a Category 5 hurricane over the warm waters of the Gulf of Mexico[2] before weakening to a high-end Category 3 hurricane at its second landfall on August 29 over southeast Louisiana and Mississippi. The majority of the loss of lives in Hurricane Katrina was due to flooding caused by fatal engineering flaws in the flood protection system, specifically the levee, around the city of New Orleans. Eventually, 80% of the city, as well as large areas in neighboring parishes, were flooded for weeks. The flooding also destroyed most of New Orleans’s transportation and communication facilities, leaving tens of thousands of people who did not evacuate the city prior to landfall with little access to food, shelter, and other basic necessities. The disaster in New Orleans prompted a massive national and international response effort, including federal, local, and private rescue operations to evacuate those displaced from the city in the following weeks. After the storm, multiple investigations concluded that the U.S. Army Corps of Engineers, which had designed and built the region’s levees decades earlier, was responsible for the failure of the flood-control systems. However, federal courts later ruled that the Corps could not be held financially liable due of sovereign immunity in the Flood Control Act of 1928. The emergency response from federal, state, and local governments was widely criticized, leading to the resignation of Federal Emergency Management Agency (FEMA) director Michael D. Brown and New Orleans Police Department (NOPD) Superintendent Eddie Compass. Many other government officials faced criticism for their responses, especially New Orleans Mayor Ray Nagin, Louisiana Governor Kathleen Blanco, and President George W. Bush. However, several agencies, such as the United States Coast Guard (USCG), National Hurricane Center (NHC), and National Weather Service (NWS), were commended for their actions, with the NHC being particularly praised for its accurate forecasts well in advance. Katrina was the earliest 11th named storm on record, before being surpassed by Tropical Storm Kyle on August 14, 2020. As a result of the destruction and loss of life caused by the storm, the name Katrina was officially retired by the World Meteorological Organization in April 2006.

Չարենցյան բանաստեղծությունների ընտրանի

1.Ինչքան որ հուր կա իմ սրտում — բոլորը քեզ

Ինչքան որ հուր կա իմ սրտում — բոլորը քեզ.
Ինչքան կրակ ու վառ խնդում — բոլորը քեզ.—
Բոլո՜րը տամ ու նվիրեմ, ինձ ո՛չ մի հուր թող չմնա՝
Դո՜ւ չմրսես ձմռան ցրտում.— բոլո՜րը քեզ…

2.Հայաստանին

Հազար ու մի վերք ես տեսել, — էլի՛ կը տեսնես,
Հազար խալխի ձեռք ես տեսել, — էլի՛ կը տեսնես։

Աշնան քաղած արտի նման՝ Հազար զոհերի
Չհավաքված բերք ես տեսել, — էլի՛ կը տեսնես։

Գլուխդ չոր քամուն տված պանդուխտի նման,
Հազար տարվա հեք ես տեսել, — էլի՛ կը տեսնես։

Նարեկացի, Շնորհալի, Նաղաշ Հովնաթան,
Ինչքա՜ն հանճար, խելք ես տեսել, — էլի՛ կը տեսնես։

Քո Չարենցին լեզու տվող երկիր Հայաստան,
Հազար ու մի երգ ես տեսել, — էլի՛ կը տեսնես։

Գործնական աշխատանքվ 27/2/2023

144․ Ընդգծված բառերը (գերադրական աստիճանի ածականները) փոխարինի՛ր հոմանիշ ձևերով:

Օրինակ՝

Հայաստանի ամենամեծ քաղաքը Երևանն է: — Հայաստանի ամենից մեծ քաղաքը Երևանն է: Հայաստանի մեծագույն քաղաքը Երևանն է:

Ամենահին(Ամենից հին) բառարանը հնագիտական պեղումների ժամանակ Սիրիայում է հայտնաբերվել: Աշխարհի ամենալայն(ամենից լայն) ծառուղին և ամենաերկար փողոցը Բուենոս Այրեսում են: Մեր մոլորակի վրա հանդիպող ամենից հազվադեպ(ամենահազվադեպ) հիվանդությունը «կուրու» կամ ծիծաղի հիվանդություն է կոչվում: (Մինչև այժմ դա միայն Նոր Գվինեայում է նկատվել: Հիվանդացածներից ոչ մեկը չի փրկվել): Ամենից թանկ(ամենաթանկ) գիրքը 1455 թ. Գուտեմբերգի (առաջին տպագրիչն է) տպագրած «Աստվածաշունչն» է, որի մեկ օրինակի համար 1926 թ. երեսունհինգ հազար դոլար են վճարել:

***

Ածականը ցույց է տալիս առարկայի հատկանիշ (որպիսություն): Առարկայի հատկանիշը կարող է համեմատվել այլ առարկաների նույն հատկանիշի հետ, արտահայտել նրա առավել, պակաս լինելը կամ էլ գերազանցությունը: Ածականի համեմատության աստիճանները կազմվում են ավելի, պակաս, քիչ, նվազ, ամենից բառերով և ամենա-, -ագույն ածանցներով:

145․ Կետերի փոխարեն տեղադրի՛ր տրված ածականները: Տրված ու ստացված տեքստերը համեմատի՛ր (ածականները խոսքում ի՞նչ դեր ունեն):

Խոտավետ, լեռնային, հավերժական, կենդանական, բարձր, վայրի, մորուքավոր, անմատչելի, մշուշապատ:

Երբ խոտավետ տափաստաններից բարձրանում ենք դեպի լեռնային մարգագետինները և գնում         դեպի հավերժական ձյան սահմանը, կենդանական աշխարհն աղքատանում է: բարձր լեռնագագաթներին ամենից շատ վայրի ոչխարներն ու մորուքավոր քարայծերն են լինում: Նրանք սիրում են կանգնել մշուշապատ ժայռերի կատարներին ու նայել հեռու՝ անմատչելի սարերին ու դաշտերին:

146. Կետերի փոխարեն տեղադրի՛ր տրված ածականները: Տրված ու ստացված տեքստերը համեմատի՛ր:

Լայնահուն, հորդահոս, կարկաչուն, արագավազ, սառնորակ, զուլալ, տարբեր, ամենախոր, անուշահամ, բարձր, կապույտ, մաքուր, թափանցիկ, արևոտ, հանդարտ (եղանակ), հարուստ, լեռնային, գեղատեսիլ, ամենամեծ, սքանչելի, գողտրիկ, վճիտ:

Գետնի վրայով լայնահուն ու հորդահոս գետեր, կարկաչուն ու արագավազ առվակներ են հոսում, գետնի տակից սառնորակ ու      զուլալ աղբյուրներ են բխում, և երբ նրանց ջրերը որևէ իջվածքում կուտակվում են, լիճ է գոյանում: Իսկ որքա՜ն տարբեր լճեր կան: Երկրագնդի ամենախոշոր լճի՝ Բայկալի ափերը երիզող անուշահամ լեռներն ասես բարձր մշուշի վրա են կախված: Ձգվում է կապույտ լիճը հարյուրավոր կիլոմետրեր, ու տեղացիները նրան ծով են անվանում: Բայկալը մաքուր  ու թափանցիկ ջուր ունի: արևոտ ու հանդարտ եղանակին լճի հատակը տեղ-տեղ երևում է: Մեր հանրապետությունը հարուստ լճերով լեռնային է: Դրանցից գերատեսիլը Սևանա լիճն է, որտեղ իշխան ձուկն է բնակվում: Դիլիջանից քիչ հեռու մի ամենամեծ լիճ կա: Նա այնքան սքանչալի ջուր ունի, որ նրան Պարզ լիճ են կոչում:

Ֆիզիկա 27/2/2023

  1. Ինչով են տարբերվում ջերմահաղորդման պրոցեսը և աշխատանքի կատարումը:

Ջերմահաղորդման պրոցեսը և աշխատանքի կատարումը տարբերվում են նրանով, որ ջերմահաղորդման պրոցեսի ժամանակ օգտագործվում է ներքին էներգիան։

  1. Ինչ է ջերմանաքանակը: 

Այն էներգիան, որի մարմինը ստանում է կամ տալիս է ջերմափոխանակության ժամանակ, կոչվում է ջերմաքանակ:

  1. Ինչ միավորով է արտահայտվում ջերմաքանակը միավորների ՄՀ-ում:

Ջերմաքանակ արտահայտվում է` 1Ջ(Ջոուլ), 1ԿՋ(Կիլաջոուլ) և 1ՄՋ(Մեգաջոուլ)

  1. Որ դեպքում է ավելի շատ ջերմաքանակ պահանջվում՝ նույն զանգվածի գոլ, թե եռման ջուր ստանալու համար:

Եռման ջուր ստանալու համար, իսկ ավելի կոնկրետ 100°։

  1. 1լ և 2լ տարողությամբ անոթները լիքը լցված են եռման ջրով: Մինչև սենյակային ջերմատիճանը սառչելիս որ անոթի ջուրն ավելի շատ ջերմաքանակ կկորցնի:

2լ տարողությամբ անոթը ավելի շատ ջերմաքանակ կկորցնի:

  1. Նկարագրեք ջերմահաղորդականության երևույթը ցուցադրող փորձը:

Տաք մարմնից սառը մարմնին կամ մարմնի տաք տեղամասից սառը տեղամասին ներքին էներգիայի հաղորդման պրոցեսը, որն իրականացվում է մոլեկուլների ջերմային շարժման և թոխազդեցության շնորհիվ, կոչվում է ջերմահաղորդականություն: Ամրակալանին ամրացնում ենք պղնձե ձող: Մոմով կամ պլաստիլինով ձողի երկայնքով մի քանի մեխ ամրացնենք: Ձողի մյուս ծայրը տաքացնենք սպիրտայրոցի բոցով: Տաքանալու ընթացքում մոմը սկսում է հալվել, և մեխերն աստիճանաբար պոկվում են ձողից: Ընդ որում սկզբում պոկվում են այն մեխերը, որոնք ավելի մոտ են մոմին:Հետո հերթականությամբ պոկվում են մյու մեխերը: Այսպես էներգիան ձողի տաք ծայրից հաղորդվում է դեպի սառը ծայրը:

  1. Թվարկեք մի քանի լավ ջերմահաղորդիչ մի քանի վատ ջերմահաղորդիչ նյութեր:

Լավ ջերմահաղորդիչ մետաղ, արծաթ և փայտը:
Վատ ջերմահաղորդիչ են՝ օդը, գազերը և հեղուկներ։

  1. Ինչու է օդը վատ ջերմահաղորդիչ:

Քանի որ օդը գազ է, իսկ գազերում մոլեկուլների հեռավորությունը մեծ է  և մոլեկուլների բախումները հազվադեպ են տեղի ունենում, էներգիան շատ դանդաղ է  փոխանցվում մի մոլեկուլից մյուսին:

  1. Ինչ կիրառություն ունեն ջերմամեկուսիչ նյութերը:

Ջերմամեկուսիչ նյութերը շատ լայն կիրառություն ունեն շինարարության ոլորտում։

  1. Ինչ եք կարծում հնարավոր է ջերմահաղորդականությն երևույթը վակուումում: Ինչու:

Ոչ, որովհետև վակումում մարմնինները չեն փոխազդում:

Շնաձուկ

Շնաձկները և կատվաձկները ձկների յուրատեսակ խումբ են կազմում, որի հիմնական տարբերիչ հատկանիշը աճառային կմախքն է: Շնաձկները պատկանում են թերթախռիկավորների ենթադասի ձկների վերնակարգին: Հայտնի է 20 ընտանիք, մոտ 250 տեսակ: Հիմնականում տարածված են արևադարձային և հեռավորարևելյան ծովերում: Ունեն իլիկաձև մարմին. երկարությունը 0,5 մ-ից (սև ծակող շնաձուկ) 20 մ է (հսկա շնաձուկ), լողափամփուշտ չունեն: Նրանց հիմնական տարբերիչ հատկանիշն աճառային կմախքն է: Աճառից են կազմված նաև մեծ ականջներն ու քիթը:

Ձկնորսներն ու ծովայինները հաճախ են սարսափով արտասանում շնաձկան անունը, որովհետև նրանք խրտնեցնում ու ոչնչացնում են ձկներին, պատառոտում ձկնորսական ցանցերը, երբեմն էլ հարձակվում մարդկանց վրա: Շնաձկան գլխի ստորին մասում տեղավորված լայնական նեղ ճեղքի նմանվող երախում կա սուր ատամների (մինչև 3000 հատ) մի քանի շարք: Երբ ատամներից մեկն ընկնում է, մյուս շարքի նոր ատամը շարժվում է առաջ և փոխարինում նախկինին: Շատ շնաձկների մաշկը պատված է սուր փշեր ունեցող թեփուկներով, և երբեմն ժամում 40 կմ արագությամբ լողացող շնաձկան թեթև հպումն անգամ լուրջ վերքեր է հասցնում:

Շնաձկների մեծ մասը գիշատիչ է, նրանք սնվում են կենդանի կերով: Հսկա շնաձուկը սնվում է պլանկտոնով, ցլիկաձկները՝ փափկամարմիններով, սպիտակ կամ «մարդակեր» գիշատիչ շնաձուկը`  ձկներով, իսկ առավել խոշորները՝ փոկերով ու դելֆիններով: Շնաձկները միմյանցից տարբերվում են չափերով և արտաքին տեսքով: Խիստ արտասովոր տեսք ունի մուրճ շնաձուկը, որին այդպես են անվանել հսկա մուրճի նմանվող գլխի պատճառով: Անսովոր է նաև սղոցաքիթը, որի երկարությունն ընդամենը 1–2 մ է, բայց շատ սպառնալից տեսք ունի: Նրա գլխի առջևի ոսկրային, կողքերին սուր փշերով ելուստը իրոք սղոցի է նման: Շնաձկների տեսողությունն ու լսողությունը թույլ են զարգացած, սակայն ունեն հրաշալի հոտառություն, որի շնորհիվ արագ գտնում են որսը: Նրանք ընկալում են նաև ջրի չնչին տատանումները, զգում նաև էլեկտրական ազդակները. ըստ երևույթին՝ որսին հետապնդում են նրա մարմնից հաղորդվող էլեկտրական ազդակների օգնությամբ:

Շնաձկները դնում են խոշոր, մաշկաթաղանթով պատված ձկնկիթ կամ էլ կենդանի ձագեր ծնում:

Շնաձկների միսն օգտագործվում է սննդի մեջ, լյարդից ստանում են յուղ, կմախքից՝ սոսինձ:

  Կատվաձկները պատկանում են շնաձկնանմանների կարգի ձկների ենթակարգին: Ապրում են ծովի հատակին: Նրանց մարմինն ու գլուխը մեջքափորային ուղղությամբ տափակացած են, որոշ տեսակներինը միաձուլվել են կրծքային լողակների հետ և առաջացրել սկավառակ: Մաշկը թեփուկազուրկ է կամ փշածածկ: Կատվաձկները դանդաղ են լողում՝ ժամանակ առ ժամանակ թափահարելով մարմնի և գլխի կողքերին գտնվող մեծ լողակները: Նրանց պոչը երկար է ու բարակ, իսկ աչքերը տեղադրված են գլխի գագաթին: Փշապոչ կատվաձկների պոչի վրա կան թունավոր փշեր, որոնք թշնամիներից պաշտպանվելու միջոց են: Էլեկտրական կատվաձկները կարող են արտադրել էլեկտրական լիցքեր, որոնց օգնությամբ նրանք խլացնում են իրենց զոհին:

Թումանյանի որդիների ճակատագրերը

Թումանյանի որդիների ճակատագրերը

Ամենայն հայոց բանաստեղծ, մեծագույն հայրենասեր և հումանիստ Հովհաննես Թումանյանը տասը զավակների հայր էր, նա ուներ չորս որդի և վեց դուստր: Ցավոք, ճակատագիրը անողոք գտնվեց Թումանյանի որդիների հանդեպ. նրանցից մեկը զոհվեց Վանում, իսկ երեքը՝ ստալինյան բռնաճնշումների զոհ դարձան, և նրանք չորսն էլ անգամ գերեզման չունեցան:

ՄՈՒՇԵՂԸ բանաստեղծի ավագ որդին էր: Թիֆլիսի արական գիմնազիան ավարտելուց հետո Մուշեղը ուսանում է Պետերբուրգի համալսարանի ֆիզիկամաթեմատիկական ֆակուլտետի բնագիտական բաժնում: Երբ սկսվում է 1-ին աշխարհամարտը՝ նա ընդունվում է սակրավորների ուսումնարան, որն ավարտելուց հետո զինվորական ծառայության է անցնում Ալեքսանդրապոլում: 1916-ին հայ կամավորական ջոկատների կազմում մեկնում է սկզբում Իգդիր, հետո Դիադին, որտեղ աջակցում է բազմահազար արևմտահայ որբերին Երևանի նահանգ տեղափոխելուն: Պատերազմի ավարտից հետո Մուշեղը հաստատվում է Թիֆլիսում, զբաղվում ուսուցչությամբ և գրում է այգեգործության վերաբերյալ գիտական աշխատանքներ: Նա ամուսնանում է լեհուհի Մարիա Սոկալսկայի հետ և ունենում երեք զավակ՝ Անահիտ, Նադեժդա և Վիգեն: 1937-ի նոյեմբերին Մուշեղ Թումանյանն անհիմն մեղադրանքով ձերբակալվում և աքսորվում է Սիբիր, որտեղ էլ մեկ տարի անց մահանում է անհայտ հանգամանքներում: Մուշեղի որդին՝ Վիգենը, որը փաստացի հայ մեծ բանաստեղծի տոհմի միակ շարունակողն էր հանդիսանում, զոհվել է խորհրդա-գերմանական ռազմաճակատում՝ 1941 թվականի վերջին:

ԱՐՏԱՎԱԶԴԸ, երկրորդ որդին, կամ Արտիկը՝ ինչպես հարազատներն էին դիմում նրան, սովորել է Թիֆլիսի Լիսիցյան պանսիոնում, ապա Ներսիսյան դպրոցում և նկարչության ու քանդակագործության ուսումնարանում, որտեղ կերպարվեստի առաջին դասերն է առել նկարիչ Եղիշե Թադևոսյանից: Ուսանել է նաև Մոսկվայում` Կելինի նկարչական ստուդիայում: Արտավազդը բացառիկ շնորհներով օժտված տաղանդաշատ երիտասարդ էր՝ հրաշալի նկարում էր, գրում էր պիեսներ, բանաստեղծություններ, արձակ գործեր, հանդես գալիս արվեստաբանական հոդվածերով: Հովհաննես Թումանյանը յուրահատուկ վերաբերմունք է ունեցել Արտիկի նկատմամբ՝ տեսնելով նրա մեջ իր գործը շարունակողին: Հայ ժողովրդի համար ծանրագույն ժամանակահատվածում, 1918-ի սկզբին, Արտավազդը կամավոր մեկնեց Արևմտյան Հայաստան, դառնալով Վան քաղաքի պարետը: Այստեղ փոքրաթիվ հայ կամավորները և ավերված քաղաք վերադարձած բնակիչները ջանքեր էին գործադրում վերականգնել և պահպանել հայկական այդ հնագույն բնօրրանը: Սակայն ուժերն անհավասար էին. Արտավազդը, տակավին 24 տարեկան, հինգ հոգուց կազմված վերջնապահ խմբի հետ միասին զոհվում է թուրքերի հետ անհավասար մարտում 1918-ի մայիսին՝ Վանից հայ բնակչության վերջին նահանջի ժամանակ: Արտիկի նահատակությունը, ինչպես բանաստեղծի մտերիմներն են վկայել, մեկընդմիշտ ընկճեց Թումանյանին և մեծապես արագացրեց նրա վախճանը:

ՀԱՄԼԻԿԸ, Թումանյանի երրորդ որդին, ավարտելով Ներսիսյան դպրոցը, 1916-ին մեկնում է Կովկասյան ռազմաճակատ, Անդրանիկ Զորավարի հայկական կամավորական գունդ, և մասնակցում ռազմական գործողություններին: 1919-ի ապրիլից նա աշխատում է Երևանում՝ նորանկախ Հայաստանի Հանրապետության խորհրդարանում, սկզբում որպես արարողակարգային բաժնի պետ, այնուհետև՝ աշխատակազմի ղեկավար: 1921-ի Փետրվարյան ապստամբության ժամանակ Համլիկը կրկին վերադառնում է իր պարտականությունների կատարմանը, սակայն ապստամբության պարտությունից հետո նա ստիպված է լինում հեռանալ Երևանից՝ Հայաստանի ղեկավարների հետ միասին Սյունիքով անցնելով Պարսկաստան: Այնտեղից տեղափոխվում է Փարիզ, որտեղ ընդունվում է Սորբոնի համալսարանի փիլիսոփայության բաժինը: 1924-ին, օգտվելով հայտարարված համաներումից, Համլիկը վերադառնում է Թիֆլիս և սկսում է աշխատել Անդրկովկասի մամուլի բաժնում, այնուհետև բանվորական ուսումնարանում և Վրաստանի ԳԱ-ում: Նա ունեցել է մեկ դուստր՝ Նեկտարը: ԽՍՀՄ-ում 1917-1991 թթ. բռնաճնշումների զոհերի տվյալների բազայի «Բաց ցուցակից», որը կազմել է «Мемориал» միջազգային կազմակերպությունը, տեղեկանում ենք, որ Համլիկ Թումանյանը 1937-ի սեպտեմբերի 13-ին Թիֆլիսում նիստ գումարած ռազմական կոլեգիայի կողմից անհիմն մեղադրանքով դատապարտվել է գնդակահարման, և հաջորդ իսկ օրը, սեպտեմբերի 14-ին, դատավճիռն ի կատար է ածվել, հուղարկավորման վայրն անհայտ է:

ԱՐԵԳԸ բանաստեղծի կրտսեր որդին էր, Թիֆլիսի Լիսիցյան գիմնազիան ավարտելուց հետո՝ 1918-ին անցնում է կոմկուսի շարքերը: Հետագայում Արեգը բնակություն է հաստատում Մոսկվայում, սովորում է Կարմիր պրոֆեսուրայի ինստիտուտի պատմության ֆակուլտետում: Նա դասավանդել է Արևելքի ժողովուրդների համալսարանում և գրել տնտեսագիտական հոդվածներ: Վերջին պաշտոնը եղել է՝ Կոմկուսի կենտկոմի գյուղատնտեսական բաժնի պետի տեղակալ: Ունեցել է մեկ դուստր` Սուրման: «Мемориал» կազմակերպության տվյալների համաձայն, Արեգ Թումանյանը ձերբակալվել է 1937-ի հուլիսին, իսկ 1938-ի հունիսին դատապարտվել՝ նույն անհիմն մեղադրանքով: Նա գնդակահարվեց և թաղվեց եղբայրական գերեզմանում 1938-ի հունիսի 14-ին՝ Մոսկվայի տակ գտնվող «Коммунарка» հատուկ պահպանման օբյեկտի տարածքում: 1991-ին մահացած և Պետերբուրգի Սմոլենսկյան հայկական գերեզմանատանը թաղված Արեգ Թումանյանի այրու՝ Ամալյա Թումանյան-Փիլիպոսյանի շիրմաքարի վրա հիշատակված է նաև նրա ամուսնու՝ Արեգ Թումանյանի անունը:

Արյան մակարդում: Արյան խմբեր: Ռեզուս գործոն: Արյան փոխներարկում

Արյան մակարդումը:

Արյան մակարդումն օրգանիզմի պաշտպանական ռեակցիան է, որի հետևանքով խցանվում է վնասված անոթի լուսանցքը և կանխվում հետագա արյունահոսությունը: Բացի այդ, արյան մակարդումը խոչընդոտում է վնասված անոթի պատից հիվանդաբեր մանրէների թափանցումն օրգանիզմ:

Մակարդումը կատարվում է հետևյալ կերպ. անոթի պատի վնասման ժամանակ արյան թիթեղիկները՝ թրոմբոցիտները, հպվելով վնասված անոթի անհարթ մակերեսին, հեշտությամբ քայքայվում են, որի շնորհիվ արյան պլազմա է արտազատվում հատուկ ֆերմենտ: Վերջինս ազդում է արյան պլազմայում լուծված պրոթրոմբին սպիտակուցի վրա`  նրան դարձնելով անլուծելի թելանման ֆիբրին:

Ֆիբրինի թելիկներն առաջացնում են ցանց, որի մեջ պահվում են արյան բջջային տարրերը, և առաջանում է խցան՝ թրոմբ, որը և փակում է վնասված անոթի լուսանցքը: Հետագայում թրոմբը լուծվում է, իսկ անոթի վնասված մասը՝ վերականգնվում: Արյան մակարդումը տեղի է ունենում 3−8 րոպեում, ընդ որում, որքան փոքր է անոթի լուսանցքը, այնքան մակարդումն ավելի արագ է կատարվում:

Արյան մակարդման արագությունը կախված է նաև ջերմաստիճանից. բարձր ջերմաստիճանում այն արագանում է, իսկ ցածրում՝ դանդաղում:

Արյան մակարդմանը նպաստող գործոններից են կալցիումի իոնները և K վիտամինը: Ժամանակ առ ժամանակ լյարդի բջիջներում առաջանում է հեպարին կոչվող հակամակարդիչ նյութը և մղվում արյան հուն, որպեսզի անոթներում արյունը չմակարդվի կամ առաջացած մանր թրոմբները լուծվեն, հակառակ դեպքում կարող է խանգարվել արյան շարժումն անոթային համակարգում:

Արյան մակարդման գործընթացը կարող է խանգարվել տարբեր պատճառներից, որի հետևանքով արյան անոթի վնասվածքից տեղի է ունենում երկարատև արյունահոսություն: Օրինակ` ժառանգականորեն պայմանավորված հեմոֆիլիա հիվանդության ժամանակ արյունը չի մակարդվում, և անոթի պատի ամենաչնչին վնասվածքը վտանգավոր է կյանքի համար:

Արյան փոխներարկում:

Արյան մեծ քանակի կորուստների դեպքում պակասում է էրիթրոցիտների և հեմոգլոբինի քանակը, ընկնում է արյան ճնշումը: Արյան զանգվածի 1/3-ի կորուստը կյանքին վտանգ է սպառնում: Այդպիսի դեպքերում հիվանդին փոխներարկում են առողջ մարդուց վերցված արյուն: Արյուն տվող անհատը կոչվում է դոնոր, իսկ ընդունողը՝ ռեցիպիենտ:

Փոխներարկման համար դոնորից վերցված արյան վրա նախապես ավելացնում են հակամակարդիչ նյութ և փակ անոթում պահում սառը պայմաններում: Նախկինում արյան փոխներարկման փորձերը մատնվում էին անհաջողության: Պատճառն այն էր, որ հաճախ դոնորի արյան էրիթրոցիտներն ռեցիպիենտի արյան մեջ կպչում էին միմյանց, սոսնձվում և փաթիլավորվում: Այդ երևույթը կոչվում է ագլյուտինացիա: Նման դեպքում էրիթրոցիտներն արագ քայքայվում են, և հիվանդի վիճակը խիստ ծանրանում է:

Ագլյուտինացիան առաջանում է այն պատճառով, որ էրիթրոցիտների մակերեսին կան որոշակի սպիտակուցներ՝ ագլյուտինոգեններ (հակածիններ), որոնք ռեցիպիենտի արյան պլազմայում փոխազդեցության մեջ են մտնում ագլյուտինինների (հակամարմինների) հետ:

Արյան խմբեր:

Բացահայտվել է, որ էրիթրոցիտների մակերեսին կարող են լինել A և B ագլյուտինոգեններ, իսկ պլազմայում՝  α և β ագլյուտինիններ:

Ըստ նրանց առկայության` տարբերում են արյան չորս խմբեր (տե՛ս աղյուսակը): Այսպես` որոշ մարդկանց (արյան I խումբ) էրիթրոցիտներում բացակայում են A և B ագլյուտինոգեններ, իսկ պլազմայում առկա են α և β ագլյուտինիններ: Արյան II խումբ ունեցող մարդկանց էրիթրոցիտներում լինում են միայն A ագլյուտինոգեններ, իսկ պլազմայում՝ β ագլյուտինիններ: Արյան III խումբ ունեցող մարդկանց էրիթրոցիտներում լինում են B ագլյուտինոգեններ, իսկ պլազմայում՝ α ագլյուտինիններ:

Արյան IV խումբ ունեցող մարդկանց էրիթրոցիտներում կան A և B ագլյուտինոգեններ, իսկ պլազմայում  ագլյուտինիններ չկան: Այսպիսով` արյան I խմբին պատկանող մարդկանց արյունը կարելի է ներարկել բոլորին, որովհետև նրանում չկան A և B ագլյուտինոգեններ, II և III խմբերին պատկանող արյունը կարելի է ներարկել համապատասխանորեն իրենց և IV խմբերին: IV խմբին պատկանող մարդկանց արյունը կարելի է ներարկել միայն IV խմբի արյուն ունեցող մարդկանց (տե՛ս աղյուսակը): Այդ պատճառով արյան I խումբը համարվում է համընդհանուր դոնոր, իսկ IV խումբը՝ համընդհանուր ռեցիպիենտ:

Եթե չկատարվի արյան խմբերի ճիշտ ընտրությունը, ապա փոխներարկման ժամանակ արյուն ընդունող օրգանիզմում կարող է տեղի ունենալ ագլյուտինացիա` էրիթրոցիտների քայքայում, և ավարտվել մահով: Արյան խմբերը որոշող հակածինները ժառանգաբար փոխանցվում են սերնդեսերունդ և չեն փոխվում կյանքի ընթացքում: Մարդկանց 40−50%-ը ունի առաջին խմբի արյուն, 30−40%-ը` երկրորդ, 10−20%-ը՝ երրորդ, իսկ 5%-ը՝ չորրորդ խումբ:

Ռեզուս գործոն:

Այդ գործոնը հատուկ սպիտակուցային նյութ է, որն առաջին անգամ հայտնաբերվել է ռեզուս-մակակ կապիկի էրիթրոցիտներում: Մարդկանց 85%-ի մոտ էրիթրոցիտներում առկա է ռեզուս գործոնը, ուստի նրանք կոչվում են ռեզուս դրական (Rh+), իսկ 15% մարդկանց էրիթրոցիտներում այն բացակայում է (Rh−): Եթե ռեզուս դրական արյունը ներարկվում է ռեզուս բացասական արյուն ունեցող մարդկանց, ապա վերջիններիս արյան մեջ, ի պատասխան օտարածին սպիտակուցի, առաջանում են հակամարմիններ: Բոլոր այն դեպքերում, երբ այդպիսի մարդկանց երկրորդ անգամ են ներարկում ռեզուս դրական արյուն, տեղի է ունենում էրիթրոցիտների քայքայում, հիվանդը կորցնում է գիտակցությունը և կարող է մահանալ:

Ֆիզիկա 21/2/2023

1. Մեխանիկական էներգիայի ինչ տեսակներ գիտեք: Բերեք օրինակներ:

Ջերմային էներգիա, էլեկտրական էներգիա, միջուկային էներգիա, քիմիական էներգիա, ճառագայթային էներգիա.

2.Ձևակերպեք էներգիայի պահպանման օրենքը: 

Բազմաթիվ փորձերի արդյունքներով հաստատվել է, որ էներգիան չի ստեղծվում և չի ոչնչանում, այլ` մի տեսակից փոխակերպվում է մեկ այլ տեսակի: Այս պնդումն անվանում են էներգիայի պահպանման և փոխակերպման օրենք:

3.Ինչպես է փոխվում որոշ բարձրությունից ընկնող գնդիկի էներգիան հենարանին (օրինակ գետնին) հարվածելուց հետո: Խախտվում է արդյոք էներգիայի պահպանման օրենքն այդ ժամանակ: Ինչու՞:

Գնդի սկզբնական պոտենցիալ էներգիան գրեթե ամբողջությամբ  փոխակերպվում է կինետիկի: Թիթեղին հարվածելուց հետո գունդը վեր չի բարձրանում: Նշանակում է ՝ գունդը կորցրել է ձեռք բերած կինետիկ էներգիան, հետևաբար՝ նաև լրիվ մեխանիկական էներգիան: Էներգիայի պահպանման օրենքը չի խախտվում, քանի որ թիթեղը և գունդը հարվածից հետո դեֆորմացել են: Նուրբ չափումներով կարելի է նաև համոզվել, որ փոքր–ինչ բարձրացել է ինչպես գնդի, այնպես էլ թիթեղի ջերմաստիճանը:

4.Ինչու է ընկնող գնդիկի հարվածից կապարե թիթեղի ջերմաստիճանը բարձրանում:

5.Ինչ է մարմնի ներքին էներգիան: Ինչից է կախված այն:

Մարմինը կազմող մասնիկների ջերմային շարժման կինետիկ և միմյանց հետ փոխազդեցության պոտենցիալ էներգիաների գումարը կոչվում է մարմնի ներքին էներգիա:

6.Նկարագրեք մի քանի փորձ՝ ապացուցելու համար մարմնի ներքին էներգիայի գոյությունը:

Օդահան պոմպի զանգի տակ դնենք մխոցով գլան: Գլանում՝ մխոցի տակ, կա օդ, իսկ մխոցին դրված է ծանրոց: Զանգից օդը հանելիս գլանի օդն սկսում է ընդարձակվել և բարձրացնում է մխոցը՝ ծանրոցի հետ՝ կատարելով մեխանիկական աշխատանք: Նշանակում է՝ գլանի օդն օժտված է ներքին էներգիայով:

7.Բերեք օրինակներ, որոնք համոզում են, որ շփման կամ դիմադրության ուժերի առկայությամբ շարժվելիս փոխվում է մարմնի ֆիզիկական վիճակը:շ

Երբ շարժվող մարմնի վրա ազդում են շփման կամ դիմադրության ուժերը, ապա դրանք հաղթահարելիս վատնված մեխանիկական էներգիան փոխակերպվում է մարմնի և շրջապատի  ներքին էներգիայի: Օրինակ ՝ երկնաքարերը, հսկայական արագությամբ /վայրկյանում մի քանի տասնյակ միլոմետր/ թափանցելով Երկրի մթնոլորտ, սաստիկ տաքանում են: Մանր երկնաքարերը՝ ասուպները, նույնիսկ ամբողջությամբ այրվուն են մթնոլորտում՝ թողնելով լուսավոր հետք: Երկնաքարերը, մեծ արագությամբ մխրճվելով լուսնահողի մեջ, շիկանում են և ապա պայթում՝ Լուսնի մակերևույթին առաջացնելով խառնարաններ:

8.Ինչն է բնութագրում մեխանիկական էներգիայի փոփոխությունը:

Մարմնի ֆիզիկական վիճակը:

9.Նկարագրեք փորձ, որտեղ ջերմաստիճանի բարձրացմանը զուգընթաց մեծանում է մարմնի ներքին էներգիան:

օրինակ՝ալյումինե լարը մի քանի անգամ ծալելով և ուղղելով տաքանում է և մեծանում է նրա ներքին էներգին,որովհետև մարմնի ներսում ջերմային էներգիան մեծանում է։

10.Օրինակներով կամ փորձի նկարագրությամբ հաստատել, որ աշխատանք կատարելով կարելի է փոխել մարմնի ներքին էներգիան:

Օդ պաևունակող սրվակն ամուր փակված է խցանով, որն անցք ունի։ Սրվակը բարակ խողովակով միացած է մխոց ունեցող ապակե գլանին։ Մխոցը հեշտությամբ կարող է տեղաշարժվել գլանի մեջ։ Նրա դիրքը կորոշենք քանոնի օգնությամբ։ Նշելով մխոցի սկզբնական դիրքը՝ պարանով շփենք սրվակը։ Հետևելով մխոցի դիրքին՝ կտեսնենք, որ այն տեղաշարժվել է դեպի աջ։Եզրակացությունը մեկն է՝ շփման ուժերը հաղթահարելու համար պարանի միջոցով աշխատանք կատարելով՝ բարձրացրինք սրվակի, հետևաբար՝ նաև սրվակում օդի ջերմաստիճանը։ Իսկ ջերմաստիճանի բարձրացումը, ինչպես գիտենք, ցույց է տալիս, որ օդի ներքին էներգիան մեծացել է։Տաքացած օդը, ընդարձակվելով, մխոցը տեղաշարժեց աջ՝ կատարելով մեխանիկական աշխատանք։ Այդ աշխատանքն օդը կատարեց արդեն իր ներքին էներգիան, մխոցը տեղաշարժելուց հետո, որոշ չափով կնվազի։

11.Ինչ է ջերմահաղորդումը: Կարելի է ջերմահաղորդումը համարել էներգիայի փոխակերպում: Ինչու՞:

Առանց աշխատանք կատարելու մարմնի ներքին էներգիայի փոփոխման պրոցեսն անվանում են ջերմափոխանակություն: Ոչ, որովհետև էներգիան չի փոխվում,այլ մի մարմնից անցնում է մյուսին՝տաք մարմնից սառին։

12.Մարմնի ներքին էներգիան մեծացել է 10 Ջ–ով: Ինչ եք կարծում ջերմահաղորդմամբ, թե աշխատանք կատարելու միջոցով է տեղի ունեցել  ներքին էներգիայի այդ աճը:

Ջերմահաղորդման միջոցով:

13.Տաք ջուրը խառնել են սառը ջրին: Ինչու է խառնուրդի ջերմաստիճանը բարձր սառը ջրի ջերմաստիճանից, բայց ցածր՝ տաք ջրի ջերմաստիճանից: Բացատրեք՝ հիմնվելով մոլեկուլային–կինետիկ տեսության դրույթների վրա:

Տաք ջրի մոլեկուլները, փոխազդելով սառը ջրի մոլեկուլների հոտ, իրենց կինետիկ էներգիայի մի մասը հաղորդում են դրանց, որի հետևանքով տաք ջրի մոլեկուլների ջերմային շարժման միջին կինետիկ էներգիան նվազում է, իսկ սառը  ջրի մոլեկուլներինը՝ աճում: Հետևաբար՝ տաք ջրի ջերմաստիճանն իջնում է, իսկ սառը ջրինը բարձրանում: Որոշ ժամանակ անց այդ ջրերի ջերմաստիճանները հավասարվում են: Այսպիսով՝ ջերմահաղորդման հետևանքով տաք ջրի ներքին էներգիան փոքրանում է, իսկ սառը ջրինը՝ մեծանում:

14.Հնարավոր է արդյոք ջերմափոխանակում սառույցի և ջրի միջև, եթե երկու նյութերի ջերմաստիճանն էլ 0C: Բացատրեք ինչու:

Սառույցը աստիճանաբար կհալվի և ջուրը ավելի կսառի։Ջրի մոլեկուլները կթափանցեն սառուցի մեջ ու կթուլացնեն նրան, սառույց և ջրի մոլեկուլները կխառնվեն ։

Քառակուսի արմատ պարունակող պարզագույն հավասարումներ

Մի հավասարման փոխարինումը իրեն համարժեք հավասարմով անվանում են հավասարման համարժեք ձևափոխություն:

Եթե հավասարման լուծման ընթացքում կատարված է հավասարման համարժեք ձևափոխություն, ապա ձևափոխված հավասարման արմատների բազմությունը համընկնում է սկզբնական հավասարման արմատների բազմությանը:

Հաշվի առնելով վերը ասվածը՝ քննարկենք հավասարումներ, որոնց մեջ անհայտը գտնվում է արմատանշանի տակ: Այդպիսի հավասարումներն անվանում են իռացիոնալ հավասարումներ:

Պարզագույն իռացիոնալ հավասարումն ունի 

տեսքը, որտեղ a-ն տրված իրական թիվ է:

Այս երկրորդ դեպում իռացիոնալ հավասարման երկու կողմերը կարող ենք բարձրացնել քառակուսի:

Այս դեպքում իռացիոնալ հավասարումը փոխարինվում է այլ հավասարումով:

Հավասարման փոխարինումը ուրիշ հավասարումով, որը առաջինի հետևանքն է, անվանում են անցում հետևանք-հավասարման: Հետևանք հավասարմանն անցնելու ընթացքում հնարավոր է այնպիսի արմատների ի հայտ գալն, որոնք սկզբնական հավասարման արմատներ չեն, այսինքն՝ հնարավոր է տվյալ հավասարման համար կողմնակի արմատների առաջացում: Այսինքն նման սխալներից խուսափելու համար, անհրաժեշտ է ստուգել, արդյո՞ք ստացված արմատը սկզբնական հավասարման արմատ է, թե՝ ոչ:

Ընդունված է հավասարման թույլատրելի արժեքների բազմություն (ԹԱԲ) անվանել անհայտի այն արժեքների բազմությունը, որոնց համար հավասարման ձախ և աջ մասերը միաժամանակ իմաստ ունեն:

Լրացուցիչ(տանը)

3) Լուծեք հավասարումը.

ա. √x=3   x=9  x≥0

բ. √x=0  x=0 x≥0

գ.  √x=-1

դ. √2x=1   x=0,5 x≥0

ե.  √4x-1=1    x=0,5 x≥0

զ. √x+2=1

է.√3x-8=6  x=44/3  x≥0

ը.√1+5x=7      x=48/5  x≥0

թ. √x-3 -2=0        x=7  x≥0

4) Լուծեք հավասարումը.